ORTA ASYA'DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ :
İlk Türk Devletlerine başlıklar halinde değinmeden önce İskitler ( Sakalar ) hakkında bahsetmek yerinde olacaktır.
Orta Asya kökenli göçebe bir topluluk olan İskitler’in Türk olduğu düşünülmektedir. Fakat bu konudaki araştırmalar kesin neticelendirilmemiştir.
İskitler ile ilgili en önemli birkaç konu şöyledir ;
Ön Asya toplumlarıyla mücadeleleri Alp Er Tunga Destanı‘nı ortaya çıkarmıştır. Diğer meşhur destanları Şu Destanı‘dır.
İskit - Yunan ilişkisi Amazon kadınları efsanesini ortaya çıkarmıştır.
Atlı göçebe kültürünü Ön Asya’ya tanıtmışlardır.
Şimdi sırayla ilk TÜRK devletlerine değinelim ;
1 - HUNLAR ( ASYA HUN DEVLETİ VEYA BÜYÜK HUN DEVLETİ )
Tarihte Türklerin kurduğu ilk devlettir. ( Yani İlk Türk Devleti ) . Başkent Ötüken’dir.
Çinlilerle mücadele etmeleri sonucunda Çinliler , M.Ö. 214 tarihinde Çin Seddi‘ni yapmak zorunda kalmıştır.
En önemli hükümdarları METE HAN tüm Türkleri bir bayrakta toplamıştır.
METE ; ülkeyi üçe bölmüş ( idari anlamda ) ve Orduda Onlu Sistemi kurmuştur. Onlu sistem çok önemlidir. Çünkü sonraki bir çok ordu yapısına ilham kaynağı olmuştur. Hatta bugün Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak Mete’nin düzenli orduyu kurduğu M.Ö. 209 tarihi kabul edilmiştir.
NOT : Orta Asya Türk Devletleri ile Çin arasındaki en önemli mesele İpek Yolu hakimiyetidir.
NOT : Hunlar dağıldıktan sonra 375'te ortaya çıkan Kavimler Göçü’ne etki etmişlerdir. Batıya göç eden Hunlar orada Avrupa Hun Devleti’ni kurmuşlardır. Attila zamanında parlak bir devir yaşayan Avrupa Hunları ondan sonra dağılma sürecine girmiştir.
2 - GÖKTÜRKLER
Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
İlk Türk-Bizans ittifakı Sasaniler’e karşı bu dönemde olmuştur (571).
Veraset sistemi ve Çin entrikaları ile zayıflayıf yıkılmışlardır.
II. GÖKTÜRK ( KUTLUK ) DEVLETİ :
Çin hakimiyetine giren Göktürker yaklaşık 50 yıl sonra bağımsızlık mücadelesini kazanmıştır. Böylece II. Göktürk diğer adıyla Kutluk Devleti kurulmuştur.
Esaret döneminde verilen bu bağımsızlık savaşı
Türk tarihinin ilk byük bağımsızlık savaşıdır ve Kurtuluş Savaşı ile benzetilebilir.
Bu dönemle ilgili en önemli gelişme ; Orhun Abidelerinin dikilmesidir.
Orhun Kitabeleri ( Anıtları veya Abideleri ) , Türkçe ilk yazılı kaynaklardır. 727'de II. Göktürklerin büyük devlet adamı Tonyukuk, 732'de Kül Tigin ve 735'te Bilge Kağan adına dikilmişlerdir. Kitabeler, Türk kültür ve medeniyeti hakkında bilgi vermektedir.
3 - UYGURLAR
Bahsedeceğimiz üçüncü Türk Devleti UYGURLAR. Yine Ötüken bölgesinde kurulan Uygurların daha sonra başkenti Karabalgasun olmuştur. Şimdi diyeceksiniz ki bunun ne önemi var . Uygurlar şehircilik açısından önemli bir devlet. Çünkü Türk tarihinde yerleşik hayata ilk kez geçen Uygurlar olmuştur.
Uygurlar hakkında yine siyasi konulardan çok kültür ve medeiyet konularından bahsetmek yerinde olacaktır.
Yerleşik hayata geçtiklerinden tarım ve ticarette ilerlemişlerdir. Sulama kanalları ile modern tarım yapmışlardır.
Mimari faaliyetlerde bulunmuşlardır. Karabalgasun Anıtları bu dönemde Bilge Kağan tarafından kendi adına diktirilmiştir.
Kitap basma tekniğini ve kağıt yapmayı bilmeleri Uygurların önemli bir özelliğidir.
Uygurların en önemli özelliklerinden bir tanesi ilk defa din değiştiren Türk kolu olmalarıdır. Mani dini Uygur ülkesinde yayılmıştır ama hayvansal gıdalar yasaklayan bir din olduğundan Uygur Türklerinin yaşayış tarzında büyük değişiklikler oluşturmuştur.
www.tarihonline.com
