Konu Tarihi: 02.12.2010- 18:48

---

Türk Sivil Havacılık Tarihi'nin en önemli isimlerinden biri olan Nuri Demirağ'ın ismini ölümsüzleştirmek amacıyla Sivas ilinde Sivaslılar ve ülke genelinde havacılıkla ilgili organizasyonlar tarafından başlatılan kampanyalar sonuç vererek Nuri Demirağ'ın ismi Sivas havaalanına verildi.

Böylece Sivas'taki Havaalanının yeni ismi Uluslararası Nuri Demirağ Havaalanı oldu. İsmi değişerek Nuri Demirağ Havaalanı olan, Türkiye’nin en uzun pistine sahip ve yıllık yolcu kapasitesi 120 bine ulaşan Uluslararası Sivas Havaalanı ve iç-dış hatlar terminal binaları yeni haliyle 5 Aralık 2010 Pazar günü Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açılacak.

Bizler de bu yazımızda ismi Sivas havaalanına verilen Nuri Demirağ'ı ve Türkiye'de Kurulan İlk Uçak Fabrikasını anlatmak istedik. www.tarihonline.com

Nuri Demirağ kimdir?

Türkiye Cumhuriyeti demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerinden ve Cumhuriyet’in ilk sayılı zenginlerinden birisi olan ve adeta Cumhuriyetimizin ilk yıllarına damga vuran isimlerden birisi olan Nuri Demirağ 1886 yılında Sivas’ın Divriği kasabasında doğdu.

1936 yılında havacılık sanayiinin ilk temellerini atan Demirağ, Besiktaş Barbaros Hayrettin İskelesinin yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu. Bu atölyeyi kısa bir zaman diliminde dev bir fabrika haline getirdi. Fabrikayı memleketi Divriği’de kurmayı planlamıştı. Ancak öncelikle İstanbul’da bir deneme atölyesi kurulacaktı. Bu amaçla Çekoslovak bir şirketle anlaştı.

Yesilkoy'de Elmas Pasa ciftligini tayyare meydani yapmak icin satin aldi. 1000 X 13000 metre boyutlarinda duz bir tayyare alani yaptirdi. Bu alan, günümüzde İstanbul Atatürk Havalimanı olarak kullanılır. Bunun bir örneği de o siralar Avrupa'nin en modern havaalani olan Amsterdam'da vardi.

1937-1938 yili icinde Turk Hava Kurumu 10 okul ucagi ve 65 planor siparisinde bulundu. Istanbul fabrikalarinda yapilan ilk yerli Turk ucagi, 1941 yili agustosunda Nuri Bey'in dogdugu yer olan Sivas Divrigi'ye ucarak gidip gelmisti.

Halki da heyecanlandiran bu tur gosterilerin yararli oldugunu dusunen Nuri Bey Eylul ayinda 12 ucaklik bir filoyu, Bursa, Kutahya, Eskisehir, Ankara, Konya, Adana, Elazig ve Malatya rotasinda ucurarak halka kendi tayyarelerimizle goklerimizi kendimizin koruyabilecegini gostermek ve onlara inanc vermek istemistir.

Uçakları kullanacak Türk pilotların yetişmesi için bir havacılık okulu kurmak gerekiyordu. Pistin bulunduğu arazide Gök Okulu kuruldu. Okul, 1943 yılında kadar 290 pilot yetiştirdi. Yeşilköy’deki Gök Okulu’ndan önce Divriği’de de bir Gök Ortaokulu açtı. Sivas’ın hiçbir ilçesinde ortaokul yokken açılmış bu okulda öğrencilerin tüm masrafları karşılanıyor; öğrenciler havacılığa özenmeleri için İstanbul’a getirtilip uçuş dersleri veriliyordu.

Beşiktaş’taki uçak fabrikasında üretilecek uçak ve planörlerin planını Türkiye’nin ilk uçak mühendislerinden Selahattin Reşit Alan çizdi. 1936’da ilk tek motorlu uçak üretildi ve ND-36 adı verildi. 1938’de NuD-38 adlı çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağı yapıldı. NuD-38, 1944 yılında dünya havacılığı yolcu uçakları A sınfına alındı. İlk uçak siparişini 1938 yılında Türk Hava Kurumu (THK) verdi.Nuri Demirağ, havacılık alanında çalışmalarına 1939’da Türkiye’nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirerek devam etti. 1941’de tamamen Türk yapımı ilk uçak İstanbul’dan Divriğ’e uçtu. Nuri Demirağ’ın oğlu ve Gök Okulu’nun ilk mezunlarından olan Galip Demirağ, bu uçuşta pilot idi.THK tarafından sipariş edilen 65 planör kısa sürede teslim edildikten sonra; NuD-36 adlı 24 eğitim uçağı tamamlanmış, deneme uçuşları İstanbul’da gerçekleşmişti.

Nu.D.38 tipi yolcu ucagi, tamamen Turk muhendis ve iscilerinin ortaya cikardiklari Turk tipi bir ucaktir. 6 kisilik yolcu ucaginin cift pilot kumandasi bulunmaktadir. Saatte 325 kilometre hiz yapabilmekte ve 1000 km ucabilmektedir.

THK’nın siparişi olan ve son olarak İstanbul’dan Eskişehir’e uçan uçakların teslimi için Eskişehir’de bir kez daha test uçuşu yapılması talep edilmişti. Test uçuşunu uçuş tecrübesi az olan başmühendis Selahattin Alan’ın kendisi yaptı ve iniş sırasında kaza geçirerek hayatını kaybetti. Bu kazadan sonra THK siparişi iptal etti.

Nuri Demirağ, mahkemeye verdiği THK ile yıllar süren bir mahkeme sürecine girdi. Mahkeme THK lehine sonuçlanınca fabrika ve Gök Okulu kapandı; Yeşilköy’deki tesisler havaalanı yapılmak üzere istimlak edildi; İspanya, İran ve Irak’tan alınan siparişler engellendi; elde kalan uçaklar hurdacıya satıldı. Nuri Demirağ’ın davayı kaybettikten sonra hükümet üyeleri ve cumhurbaşkanına mektuplar yazarak yanlışlığın düzeltilmesi için yaptığı girişimler başarısız oldu; fabrika tekrar açılamadı.

Bu arada Nuri Demirağ'a soyadı ülkeyi demiryolu ağıyla donatmasından dolayı verilmiştir.

Nuri Demirağ' in İcraatlari

1936'da ilk turk ucagini yapti.
Ilk muhalafet partisini kurdu.
Ankara'nin dogusuna ilk demiryolunu yapti.
Ilk yerli parasutu yapti.
1922'de ilk turk sigara kagidini uretti.
Bursa'da Sumerbank'in Merinos fabrikasini kurdu.
Istanbul bogaz'ina ozel kopru yaptirmayi projelendirdi.
Ilk sehir ve koy planlarini hazirladi.
1942'de Keban'a baraj yapilmali dedi.
Karabuk'te Demir ve Celik fabrikasini kurdu.
Izmit'te Seluloz fabrikasini kurdu.
Sivas'ta Cimento fabrikalarini kurdu.
Istanbul'daki buyuk hal binasini yapti.

Cevap Tarihi: 18.04.2014- 21:07

---

ATV de Kenan Işık’ın sunduğu yarışma programında bir soru soruldu
-Türkiye’de yapılan İlk Türk uçağının adı nedir?
Doğrusu merak ettim Türkiye de uçak yapıldı mı acaba diye? Yakın tarihimize o kadar ilgili olmama rağmen hatırlayamadım, küçük bir araştırma yaptım ulaştığım bilgiler çok ilginçti
İnsanoğlu balık hafızalıdır olup biteni çabuk unutur ara sıra hatırlatmak gerekir derler;
Türk gençleri, ilk uçağı yapan Wright kardeşleri bilsin öğrensin, ama buna karşılık Vecihi Hürkuş ve Nuri Demirağ’ı öğrenmesin olur mu?
Küçük bir not düşmek istiyorum… Türk evladı atasını tanımalı. Türkiye de kurulan ilk uçak fabrikasını ve iki güzel insanın öyküsünü anlatacağım.
"İlk Türk uçağını yaptığım zaman yani 1924’te, bugünkü dünya havacılık sektörünün yüzde 80’i henüz doğmamıştı. Mesela yalnız Almanya’yı ele alarak, teşekküllerini yakinen tanıdığım birkaç firmayı esas alayım. Rohrbahr, Bavyera, heinkel, Arado, Fokkewulf, Fisler, Klemm gibi birçok fabrikalar 1925’den sonra kurulmuşlardır ve bugün de dünyanın en vasıflı en mükemmel ve üstün vasıflı tayyarelerini inşa etmek kabiliyetini göstermişlerdir. -VECİHİ HÜRKUŞ-"
"Mademki bir millet tayyaresiz yaşayamaz, öyleyse bu yaşama vasıtasını başkalarının lütfundan beklememeliyiz. Ben bu uçakların fabrikasını yapmaya talibim." “Avrupa’dan Amerika’dan lisanslar alıp tayyare yapmak kopyacılıktan ibarettir. Demode tipler için lisans verilmektedir. Yeni icat edilenler ise bir sır gibi kıskançlıkla saklanmaktadır. Binaenaleyh kopyacılıkla devam edilirse, demode şeylerle boşa vakit geçirilecektir. Şu halde Amerika ve Avrupa’nın son sistem tayyarelerine mukabil, yepyeni bir Türk tipi vücuda getirilmelidir.”
“Türk tayyaresini kendi elleriyle yapmalıdır. O halde bu yaşam vasıtasını başkalarının lütfünden beklememelidir. Size katiyen söylüyorum 10 seneye varmadan biz, bütün tayyarelerimizi motorlarıyla beraber, en küçük vidasına kadar baştanbaşa kendimiz yapacağız.”-NURİ DEMİRAĞ-
Peki, bu Nuri Demirağ kimdir? Atatürk’ün sağlığında Türkiye’nin en zengin kişisiydi.   Ülkenin baştan sona demiryollarıyla döşenmesinde büyük hizmetleri vardır. Bundan dolayı Atatürk, ona “Demirağ” soyadını vermiştir.
Mustafa Kemal Atatürk havacılığa büyük önem verirdi. Cumhuriyet’ten hemen sonra havacılık gelişmelerini incelemek ve araştırmak için Avrupa ülkelerine heyet gönderdi.
Altı uzmandan oluşan bu heyetin üyelerinden biri ilk pilotlarımızdan Vecihi Hürkuş idi.
Vecihi Hürkuş geziden döndükten hemen sonra projelerini gözden geçirmiş ve ilk Türk uçağını inşa etmeyi başarmıştır. İlk uçağın adını VECİHİ K-6 koymuştur Bu uçakların devamı da gelmiştir.
Nuri Demirağ ilk uçak mühendisimiz Selahattin Alanı ortak ederek uçak inşa etmeye başladı. 17 Eylül 1936 Beşiktaş ‘ta bir ARGE atölyesi açarak işe başladı. Nuri Demirağ NU.D 36 (1940), NU.D 38 (1944) yıllarında Türk malı uçaklar yapar.Bu uçaklar Amerikan yapımı uçaklarla boy ölçüşebilecek niteliktedir.
THK, Beşiktaş'taki fabrikaya ilk olarak 65 adet planör, sonrasında 10 adet başlangıç eğitim uçağı sipariş etti. Planörler, 1937-1938 yıllarında tamamlanarak teslim edildi
Nuri Demirağ'ın Beşiktaş'taki fabrikada yapılan ve hiç bir bozukluk göstermeden başarılı uçuşlarına devam eden uçakları, Türkiye'de olduğu kadar yurtdışında da büyük yankılar uyandırmıştı. Hele çift motorlu, barışta yolcu uçağı, savaşta istenildiği zaman eksiksiz bir bombardıman uçağı görevini yerine getiriyordu
Türklerin kendi uçaklarını kendilerinin yapması belli başlı uçak fabrikalarını endişelendiriyordu. İngiliz ve Almanlara göre Amerika'nın endişeleri daha büyüktü.
Ancak Atatürk öldükten sonra bu alana ilgi azalmış devlet desteğini çekmiş Amerika’ya -Türkiye’ye uçak satması için- ön ayak olan kişi Ahmet Emin Yalman Acenteliğidir.
1939'da THK, sipariş ettiği 65 adet uçak zamanında teslimat yapılmaması gerekçeleriyle sözleşmeyi feshetti. Ne gariptir ki THK' nın almadığı bu uçaklar 16.000 uçuş yapar, senelerce uçar ve bir tek kaza dahi olmaz.
1941-44 yılları arasında ABD Türkiye’ye 95 milyon dolarlık savaş malzemesi vermiş ABD’den gelen malzemelere bir bedel ödenmemesine rağmen bu malzemelerin bakımı için her yıl bütçeden 400 milyon TL aktarılır
ABD Yalman’a uçak sanayi konusunda temsilcilik verir. Ne hikmetse yakınlarının acentesi olduğunu bile bile Fransızlarda Yalman’a acentelik verir.
Bu acenteliğin uçaklarını alıp da Nuri Demirağ’ın uçaklarını almayan 1949 Hava Kuvvetleri Komutanı şu vahim sözleri söyler:
“Amerikan yardımından bedava uçak almak dururken uçak fabrikanıza sipariş verirsem yarın bu millet beni asar.”
1920li ve 1930lu yıllarda büyük fedakârlıklarla elde edilen savunma sanayi imkan ve kabiliyetleri kaybedilmeye başlanmış ve yurtiçi siparişleri azalmış ve tüm bunlardan dolayı askeri fabrikalar ve sivil teşebbüsler 15 Mart 1950’de ki kanunla kapatılmıştır.
Nuri Demirağ , uçak sanayinde destek görse veya önü kesilmeseydi, Türkiye ekonomisi, globalleşme sürecinin neresinde olurdu acaba?
Nuri Demirağ, Mühürzade Mehmet Nuri Bey (1886; Divriği, Sivas - 13 Kasım 1957, İstanbul), Türk iş adamı, siyasetçi.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerindendir. Türkiye’nin 10 bin km'lik demiryolu ağının 1250 km’lik bölümünün inşasını gerçekleştirmiş ve bu nedenle kendisine Mustafa Kemal Atatürk tarafından “Demirağ” soyadı verilmiştir. Cumhuriyet döneminin sayılı zenginleri arasına girmiş ve hayırseverliği ile tanınmış bir iş adamıdır.

Türkiye’de ilk uçak fabrikasının kuruluşu, ilk sigara kağıdı üretimi, ilk yerli paraşüt üretimi gibi ilkleri gerçekleştiren, İstanbul Boğazı üzerine köprü yapılması, Keban’a büyük bir baraj yapılması düşüncelerini ilk kez gündeme getiren kişidir. Özellikle havacılık sanayisinde başarıları ile anılır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalafet partisi olan Milli Kalkınma Partisi’nin kurucusudur.