Konu Tarihi: 01.04.2014- 22:42

---

Göktürklerin sonu bir askeri felaket dolayısıyla değil, onların egemenliğine boyun eğmiş ve imparatoluğu sürdürmeye kesin kararlı bazı boylar tarafından hazırlamış bir darbe dolayısıyla geldi. Ayaklananlar olaydan birkaç yıl sonra Türük halkının hükümdar ocağına sadık kalma kararında olmamasından ötürü, "Türük halkını tamamıyla yok etmek zorunda kaldıklarını" kabul etmelerine karşın ayaklanma, başlangıçta halka ya da egemen topluluğa değil, tahta ya da Asena Boyu'na karşıydı. Darbeyi   gerçekleştirenler kendilerini yenilenlerin mirasçısı olarak görüyorlardı. 753-759 yıllarından kalma Taryat Yazıtı ile 760 yılından kalma Şine Usu yazıtında Göktürk İmparatorluğu'nun kurucularından, elbette bir bölümünde Bumin Kağan'dan bir bölümünde de İstemi Kağan'dan sözedilmektedir. Darbeciler onların geleneklerini kabul ettiler, atalarına ünlerini geri vereceklerini belirttiler,   imparatorluğun merkezini "Kutsal Ötüken" de bıraktılar ve halka şu sözleri söylettiler: "(Yeni) hükümdar güç (gökten gelen kut) sendedir."

Olaydan sorumlu olanlar Basmil, Karluk ve Uygur boyundandı ancak eşit biçimde fayda sağlayamadılar. Tien-şan dağlarında   yaşayan eski bir halk olan Basmiller ayaklanacaklarının sinyallerini veriyorlardı. Özmiş Kağanı öldürdüler ve kafasını Çin'in başkenti Çang-an'a gönderdiler.Ancak basit figüranlar olmaktan öteye geçemediler, başarılarından fayda sağlayamadılar ve tarihten silindiler. Karluklar daha 746'dan itibaren batı yönünde On-okların ülkesine sığınmak zorunda kaldılar ve saygınlıkları Talas Savaşı'ndan sonra hızla arttı. Dolayısıya geriye Uygurlar kaldı. Türüklerin düşüşünden yararlandılar, imparatorluğun başına Türüklerin soyundan kişiler ya da daha çok boylarından birini Yağlakarları çıkardılar.

Uygurlar Çin tarihinde bilinmiyor değildi. Denildiğine göre soyları Hiong-nu'ların olan Tö-lo'lara dayanıyordu. Uzun süredir Çinle ilişki içindeydiler. Çin "Kuzeyin vahşi bölgelerini"   yönetmekle görevlendirdiği Uygurları Türüklere karşı pek çok kez yüreklendirmiş ve direnmelerine yardımcı olmuştu. Yıllık yazarları Uygurları "kısa boylu, mükemmel binici, gururlu ve acımasız, ok kullanan ve aynı zamanda bütün bozkır kavimlerinden daha yırtıcı" kimseler olarak tanımlar. Oysa daha o zamandan Çin'in
etkisi altında kalmış,onların idare sisteminin ilkelerinde göre yaşamayı kabul etmişlerdi. Ayrıca devamlı olarak sadık müttefikler olduklarını kanıtlayacaklardı. Çin Uygurları tanır tanımaz, ülkelerinde başlayan ve T'ang hanedanına büyük darbe indirecek olan iç savaşta kendisine yardım etmesi için onlara başvururmuştu.

Gerçekten 755 yılında, Sogd kültürüne sahip soylu bir Türk ailenin çocuğu olan ve Asya'nın gördüğü en ünlü paralı askerlerden biri aynı zamanda Çin ordusunun komutanlarından Ngan Lu-Şan   esas olarak federe Türklerden oluşan güçlü bir birliğin başında ayaklanddı ve iki başkenti, yani Lo-yang ile Çang-an'ı ele geçirdi. Bu durumda Çin imparatoru, Bayan Çor yönetimindeki Uygurlara başvurmaktan başka çare bulamadı. Bayan Çor, Çin'e yabgu olan oğulunu gönderdi. O da tahtı gasb edeni yenerek kendine verilen çok sayıda unvanı aldı, Çinli bir prensesle evlendi ve yıllık 20000 ipek parçası değerinde bir haracın sözünü aldı.Sonra Kırgızlara yapılacak bir akına katılmak üzere ülkesine döndü(758).Aynı yıl Ngan Ku-şan ve oğlu öldürüldü.

Ama 761 yılında Sogd bir paralı asker başka bir ayaklanma başlattı ve Uygurların yardımına başvurdu.Her ne kadar Çinlilerin Bayan Çor'u ortadan kaldırttığından şüphelenselerde Uygurlar Çin'in tarafını tuttu.Bu defa Kağan'ın önderliğinde yardıma gittiler;başlarında Çince'de Meu-yu olarak anılan Bögü Kağan vardı(759-779).762 yılının kasım ayında ayaklanma yeniden bastırıldı.Ancak bu kez Uygurlar daha temkinli davrandılar.Çinlilerin ikiyüzlülüğünden çekinmişlerdi ve Orta imparatorluk topraklarında kalmaya karar vermişlerdi.Ama çinliler onları kovmak istediler.Bunun üzerine Uygurlar Lo-yang'ı yağmaladılar ve yakıp yıktılar.Sonra ganimetleri yüklenerek çekip gittiler.Daha sonra Çin'e geri dönüp son asileri de bastıracaklar ve 790 yılında Tibetlileri kovmak
için geri geleceklerdir.
 
kaynak.:türklerin tarihi-jean paul roux