YENİÇERİ OCAĞI’NIN KALDIRILMASI ( VAKAYI HAYRİYYE ) KONUSU
Askeri ıslahat hareketleri, daha Sultan ll. Mahmut’ un tahta geçişinin ilk yıllarında başlamıştır. Sadrazam Alemdar Mustafa paşa, ayanlarla imzaladığı anlaşma maddelerine “askerlik alanında bir ıslahatın yapılması” maddesini de koydurmuştu. Çok geçmeden sadrazam Sekban-ı Cedid ocağını kurdu ve bu askerler modern Avrupa yöntemleriyle askeri eğitime başladılar. Bu arada yeniçeri ocağının düzene sokulması çalışmaları da başlamıştı. Askerlik görevini yapmayıp çeşitli serbest işlerde uğraşan yeniçerilerin elinde bulunan esame denilen kağıtları alınacak yalnızca askerlik görevini sürdürmek isteyen yeniçeriler ise Sekban-ı Cedid ocağında çağdaş askerlik öğrendikten sonra esas sanatlarıyla da uğraşacaklardır. Fakat Alemdar Mustafa Paşa’ nın bu ıslahat girişimi aşaması yeniçeriler tarafından kuşku ile karşılandı ve ayaklanarak Alemdar’ın ölümüne sebep oldular, böylece askeri alanda ki ıslahat hareketleri durmuş oldu. Bununla birlikte Sultan ll. Mahmut, yunan ayaklanması sırasında başarısızlıklarını ve ıslahat hareketleri için tehlikeli gördüğü yeniçerilerin kesinlikle ıslah edilmesinin gerektiğini anlamış bulunuyordu
.1
Padişah askeri birliklerin kilit noktalarına kendi adamlarını yerleştirirken daha önceki reform hareketlerinin boşa çıkmasından ulemanın yeniçerilere desteği hususunda da önem vererek kendine bağlı ulema sınıfından olanları da yüksek mevkilere getirdi. Aynı zamanda karşı olanları da yerlerinden aldı veya sürgüne gönderdi. Şeyhülislam Mekkizade Mustafa Asım Efendi padişahın planlarına uymakta duraksayınca yerine sultana daha bağlı olan Kadızade Tahir Efendi getirildi.2 Yine mevalinden bazılarına payeler verildi, Müderrislerin ileri gelenleri teri ettirildi, İstanbul kadısı Sadık Efendi’nin hizmet süresi üç ay uzatılarak vak’a Sırasında görevde kalması sağlandı. Yeniçerilerin ileri gelenlerinden bir kısmı, birer vesile ile muhtelif yerlere gönderilerek İstanbul’dan uzaklaştırıldı, bir kısmı da görevinden alınarak yerine sadık kişiler getirildi.3
A-) İlga Fermanına Göre Ocağın Kaldırılış Sebepleri
Yeniçeri ocağının ilga fermanı, muhleva itibariyle üç bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde yeniçeri ocağının ve yeniçerilerin içinde bulunduğu durum dile getirilerek örneklerle ocağın fonksiyonunu yitirdiği ortaya koyulmuş ve bu haliyle ocağın doğuracağı tehlikelerine işaret edilmiştir. Görevlerini yapmadıkları, düşman karşısında direnmedikleri İslam toplarının düşman eline geçmesine ve Müslümanların esaret altına girmesine sebep olduklarından bahsedilmiştir. Tarihi süreç içerisinde sebep oldukları isyanlara değinilmiş, bu isyanların neticesinde padişahların tahttan indirilip devletin zafiyete uğratıldığı, bazı padişahların canına kıydığı ifade edilerek yeniçerilerin bir bakıma hükümranlık erkine karşı takındıkları asi tavır ile dile getirilmiştir. İkinci bölümde düşman ordularının galibiyet sebepleri, yeni askeri teşebbüslere karşı yeniçerilerin isyanlarının ülke için hayırlı olacak bu ıslahatları sonuçsuz bırakmaları dile getirilmiştir. Üçüncü bölümde ocağın kaldırılması durumunda devletin zayıf kalıp kendini savunmaması tehlikesine karşı düzenli bir askeri sınıfın oluşturulması kararlaştırılmıştır.4
B-) Eşkinci Ocağının Kurulması Ve Yeniçerilerin Son Ayaklanmaları
Alına karar üzerine padişahın buyruğuyla toplanan devletin ileri gelenleri (Sadrazam Mehmed Selim Paşa, Rumeli Kazaskeri, İstanbul Müftüsü, Sadaret Kethüdası, Defterdar, Yeniçeri Ağası ve Ocak ileri gelenleri vs. gibi Şeyhülislam Mehmed Tahir Efendi’nin konağında)5 uzun süren görüşme ve müzakerelerden sonra modern bir askeri teşkilat olarak Eşkinci sınıfının kurulmasını kararlaştırmışlardır.6 Bununla beraber Ocağı kışkırtmamak için yeni askerin elli bir Yeniçeri ortasından yüz ellişer kişi alınmak suretiyle teşkil edilmesi kararlaştırılmıştır7 ve alınan kararlar çerçevesinde hareket edileceği belirtilen8 bir metne devlet erkanı yanında ocak ağaları da imza atmışlardı.9
Böylece kuruluşu tamamlanan Eşkinci Ocağında kısa sürede eğitime başlandı. (12 Harizan 1826).10 Fakat bu sırada ocağa karşı olumsuz propagandalara başlanarak “Nizam-ı Cedid’in yeniden kurulduğu ve dolayısıyla Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılacağı” görüşü etrafa yayılmaya başladı. Bir süre sonra harekete geçen yeniçeriler Sadrazamın Bab-ı Ali’deki Harem dairesiyle hazinesini ve Mısır Kapu Kahyası Necip Efendi’nin Konağını yağma ettiler. Yeniçeri Ağası Celaleddin Ağayı öldürmek istedikleri de ele geçiremediler ve sabah El Meydanı’nda toplanarak kazan kaldırdılar.11
C-) Yeniçeri Ocağının Kaldırılması
Yeniçeriler tarafından başlatılan Bu isyan üzerine padişah derhal Topkapı Sarayı’na geldi. II. Mahmut isyancıların birliğin kaldırılması hususundaki isteklerini kesin bir dille reddetti.12 Sancak-ı Şerif bütün halkın mücadeleye iştirakı için çıkarıldı. Topçu, arabacı, kalyoncu, humbaracı, ve lağımcı ocaklarından askerler geldiler. Bilhassa İstanbul halkının imam ve kadıları idaresine gelerek13 yeniçerilerin karşısında yer almaları onları zor durumda bıraktı. Yapacak bir şeyleri kalmayan Yeniçeriler Et Meydanı’ndaki kışlalarına çekildiler. Kışlanın çevresi sarıldı ve top atışlarıyla kışlanın kapısı kırıldı, askerle içeri girdiler. Ele geçirilen isyancılar öldürüldü, kışla ateşe verildi (15 Haziran 1826) Kalan yeniçerilerin bulunması için araştırma yapıldı. Taşradaki Yeniçeriler çoğunlukla ne yapacağını bilemediler ve direnme gösteremeden dağıtıldılar.14 İzmit, Vidin ve Edirne de direnişe kalkanlar sürüldü yada öldürüldüler. Yeniçerilere karşı diğer günlerde devam eden bu harekatta 6000 yeniçerinin imha edildiği belirtmektedir.15 Kurtulan bazı yeniçerilerin, gizlenmek maksadıyla kılık değişiklikleri hatta muhtelif milletlerin kılıklarına girdikleri de belirtilmektedir.16 Vak’a-i Hayriyye olarak tarihe geçen bu olay ile yüzyıllarca Osmanlı İmparatorluğu’nun esas kuvvetlerini oluşturan fakat daha sonra büyük sorunlar çıkaran Yeniçeri Ocağı tarihe karışmış oldu ve II. Mahmut bir hattı hümayyun yayınlatmak suretiyle Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıldığını resmen ilan etti.
1 Ali Sevim-Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi, IV, Ankara 1992, s.221-222.
2 Stanford J. Shaw- Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II, İstanbul 1983, s.46.
3 BEYHAN, a.g.m., s.265.
4 a.g.m., s.264.
5 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, İstanbul 1961, s.110.
6 SEVİM , a.g.e., s.222.
7 DANİŞMEND, gös. yer.
8 SEVİM, gös. yer.
9 DANİŞMEND, gös. yer.
10 SEVİM, gös. yer.
11 DANİŞMEND, gös. yer.
12 SHAW, a.g.e., s.48.
13 DANİŞMEND, gös. yer.
14 SHAW, gös. yer.
15 DANİŞMEND, gös. yer.
16 BEYHAN, a.g.m., s. 268.
Yazar: Talha GÖNÜLALAN | 19 Mart 2009 | Kategori: Osmanlı Tarihi
Etiketler: Eşkinci Ocağı, Hayırlı Olay, HAYIRLI VAKA, II. Mahmut'un Yeniçeri Ocağı’nın kaldırması, Ocağın Kaldırılması, Sancak-ı Şerif, VAKAYI HAYRİYYE, Vak’a-i Hayriyye, YENİÇERİ OCAĞI, YENİÇERİ OCAĞI HAKKINDA, YENİÇERİ OCAĞI TARİHİ, YENİÇERİ OCAĞI'NIN KALDIRILMASI, Yeniçeri Ocağının Kaldırılış Sebepleri, Yeniçeri Ocağınını Kaldırılışı, Yeniçeri Ocağınını Kaldırılması, Yeniçeri ortası, yeniçeriler, Yeniçerilerin isyanı, YENİÇERİLERİN KALDIRILMASI
