10. sınıf Tarih dersinin kapsamı içerisinde yer alan Osmanlılarda Devlet Yönetimi konusuna kısaca değiniyoruz. Konu kapsamı içindeki alt başlıklara ait daha kapsamlı çalışmaları
www.tarihonline.com sitemizdeki bölümler içerisinde bulabileceksiniz.
OSMANLILARDA DEVLET YÖNETİMİ
A- Osmanlılarda Devlet Anlayışı
Osmanlılarda devlet anlayışının temelinde, Orta Asya Türk geleneği ile Türk-İslâm Devletlerinin etkileri görülür. Devletin yönetilmesinde İslâm Hukuk kurallarının etkisi büyüktü. Padişahlar bulundukları görevi,kendilerine Tanrı tarafından verilmiş bir emanet olarak gördüklerinden dolayı adaletten ayrılmamaya,ülkenin her yanında güvenliğin sağlanmasına büyük önem verirlerdi.
Devleti genişletmek ve geliştirmek,halkın refah ve mutluluğunu sağlamak,ülkede adaleti sağlamak padişahların başlıca görevleriydi.
Devletin kuruluş zamanlarında “Bey” ya da “Gazi” unvanlarını taşıyan hükümdarlara sonraları padişah denilmiştir. Osmanlı’da ilk defa “Sultan” unvanını kullanan I.Murat’tır. “Halife” unvanını ilk defa kullanan ise Yavuz Sultan Selim’dir.
Padişahlık,babadan oğula geçtiği için ülkede taht kavgaları yaşanmaktaydı.Bu durumu önlemek için Fatih S.M. düzenlediği kanunname ile padişaha,gerektiğinde kardeşlerini öldürme yetkisini getirdi. I.Ahmet zamanında,Osmanlı ailesinden en yaşlı kişinin padişah olması ve şehzadelerin sancaklara gönderilmemesi kanun oldu. Bu durum da padişah olacak şehzadelerin iyi yetişmemelerine yol açtı.
Padişahların erkek çocuklarına “Şehzade” denirdi. Yanlarına “Lala” denilen tecrübeli bir devlet adamı verilirdi.
B- Merkez Teşkilatı
Divan-ı Hümayun=> Merkez Teşkilatının temeli olan “Divan-ı Hümayun” Orhan Bey zamanında kuruldu. İlk kurulduğunda divan üyeleri Padişah , Vezir ve Bursa Kadısıydı. Zamanla devletin genişlemesine paralel olarak işler artınca divandaki üyelerin sayıları da artmıştır.
Divan da bulunan başlıca görevliler şunlardı: Vezir-i Azam , Vezirler , Kazasker , Defterdar , Nişancı , Reis’ül Küttab , Kaptan-ı Derya , Yeniçeri Ağası , Şeyhülislam.
Osmanlı Devleti’nde yönetici sınıf, “askerî” olarak isimlendirilirdi. Askerî sınıfı kendi içinde Seyfiye , İlmiye ve Kalemiye olarak üç’e ayrılıyordu.
1. Seyfiye => Seyfiye’nin iki temel görevi vardı. Bunlar yönetim ve askerlik görevleriydi. Osmanlı devletinde ordu, kara ve deniz kuvvetleri olmak üzere ikiye ayrılıyordu.
a-) Kara Ordusu : Orhan Bey zamanında ilk düzenli yaya ve atlı birlikler kuruldu. I.Murat zamanında da “Kapıkulu Ocakları” denilen askerî teşkilat kuruldu.
Kara Ordusu, 15. yüzyıla girildiğinde, Kapıkulu askerleri , Eyalet askerleri ve yardımcı kuvvetler olarak üç kısma ayrıldı.
Kapıkulu Askerleri : Devşirme yoluyla alınan çocukların Acemi Ocağında özel bir eğitimden geçirilmeleri sonucu meydana gelen askerlerdi.
Eyalet Askerleri : Tımarlı Sipahilerden oluşuyordu.
b-) Deniz Kuvvetleri : Osmanlı Devletinin deniz kuvvetlerinin temelini Karesioğulları Beyliği oluşturmuştur. Donanma Kaptanına Kaptan-ı Derya denirdi.
2- İlmiye => Adalet ve eğitim sınıfına mensup olanlar “ilmiye” sınıfını meydana getirirlerdi. İlmiye sınıfı mensupları kaza (yargı) , tedris (eğitim) , fetva verme görevleri yerine getirirlerdi.
3- Kalemiye => Devletin her türlü yazışmalarını yerine getiren memurlar kalemiye sınıfını oluştururlardı. Kalemiye sınıfının görevi devletin malî ve mülkî işlerini yerine getirmekti.
B- Vakıf Sistemi
İslâmi bir kurum olan vakıf, bir müslümanın mal varlığının bir bölümünü herhangi bir hayır işi için bağışlaması demektir.
Vakıflar sayesinde medreseler, eğitim-öğretim görevlerini yerine getirmiş , darüşşifalar sağlık sorununu çözmede yararlı olmuş , imarethaneler yoksullara beslenme olanakları hazırlamış , kütüphanelerde binlerce cilt kitaplar korunabilmiştir.
1836’da Evkaf Nezareti kurularak vakıf işleri bu bakanlığa bağlanmıştır.
Ç- Taşra Teşkilatı
1- Tımar ve İltizam Sistemi
a- Tımar Sistemi : Osmanlı toprakları gelirlerine göre bölümlere ayrılırdı. Dirlik adı verilen bu bölümler, devlet memurlarına ve askerlere görev karşılığı olarak verilirdi. Dirlikler gelirlerine göre üçe ayrılırdı.
Has => Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardı. Her 5.000 akçesi için bir tane atlı asker yetiştirilirdi.
Zeamet => Yıllık geliri 20.000 ile 100.000 akçe arasındaki topraklardı.
Tımar => Yıllık geliri 1.000 ile 20.000 akçe arasındaki topraklardı. Bu topraklar Tımarlı Sipahilere verilirdi.
Osmanlı Devleti , Tımar sistemi sayesinde her an savaşa hazır büyük bir askerî güce sahip olduğu gibi, köylere kadar yayılan bir güvenlik kuvveti de sağlamış oluyordu.
